Ξεκινώντας με τον όρο εξάρτηση είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τι σημαίνει. Μία λέξη που συχνά ακούμε, έναν κίνδυνο που γνωρίζουμε ότι υπάρχει δίπλα σε κάθε άνθρωπο. Τι σημαίνει αυτό; Ότι είμαστε ευαίσθητοι και επιρρεπείς, όλοι στον ίδιο βαθμό; Υπάρχουν στοιχεία, περιστάσεις, «φωτογραφίες» που αποτυπώνονται στο μυαλό μας από τη ζωή, σχέσεις, συναισθήματα, εμπειρίες, τραύματα, που ναι, αυτά μας κάνουν επιρρεπείς στις εξαρτήσεις.
Ορίζοντας, λοιπόν, τη λέξη πρόκειται για μία κατάσταση κατά την οποία είμαστε εξαρτημένοι από κάποιον ή κάτι, προκειμένου να ικανοποιηθούν οι ανάγκες μας. Πρόκειται για μία συνθήκη, όπου απουσιάζει η αυτονομία και επικρατεί η αδυναμία. Ως άνθρωποι, από τη στιγμή της γέννησής μας εξαρτώμαστε από κάποιον, ώστε να επιβιώσουμε.
Η «εξάρτηση» επικεντρώνεται στην περιγραφή παθολογικών καταστάσεων, με τη χρήση ψυχοδραστικών ουσιών, που αφορούν την ανάγκη, σωματική ή/και ψυχική, για επανάληψη της χρήσης σε σταθερή ή περιοδική συνθήκη, έτσι ώστε να αντλήσει το άτομο αυτή την ευχαρίστηση και να αποφύγει την δυσφορία, που βιώνει όταν στερείται την ουσία ή την συμπεριφορά στην οποία έχει εθιστεί. Μερικά παραδείγματα εξαρτήσεων είναι ο καπνός, το αλκοόλ, αλλά και ο τζόγος, η διατροφή, η χρήση του διαδικτύου και άλλα πολλά.
Η εφηβεία είναι το διάστημα μεταξύ της παιδικής ηλικίας και της ενηλικίωσης, που περικλείεται από αλλαγές στη σωματική, ψυχολογική και κοινωνική ανάπτυξη. Τα εφηβικά χρόνια θεωρούνται μια ευαίσθητη περίοδος, λόγω της «δραματικής» αναδιοργάνωσης του εγκεφάλου, που λαμβάνει χώρα. Παρατηρούμε αυξημένη κοινωνικότητα, σε σύγκριση με την παιδική ηλικία, επιδίωξη νέων εμπειριών και μία τάση προς επικίνδυνες ή/και παρορμητικές συμπεριφορές.
Υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες, κάποιοι άμεσα συνδεόμενοι με την οικογένεια, που δύναται να αυξήσουν τον κίνδυνο ο έφηβος να εμπλακεί σε εθισμούς και εξαρτήσεις:
- Χαμηλή αυτοπεποίθηση: η εφηβεία αποτελεί κομβικό σημείο, όπου η αυτοπεποίθηση, στηριζόμενη στην αποδοχή και στην σύγκριση με τους συνομιλήκους, καθορίζει και προσδιορίζει τον εαυτό.
- Μαθησιακές δυσκολίες: μπορεί να οδηγούν τον έφηβο να αισθάνεται σχολική αποτυχία και αισθήματα μειονεξίας.
- Μειονοτικές ομάδες: όταν νιώθει ότι διαφέρει από τους γύρω του και δεν βρίσκει την στήριξη και κατανόηση που έχει ανάγκη.
- Χωρισμένοι γονείς: ένα περιβάλλον γεμάτο εντάσεις και καβγάδες μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο μίας επικίνδυνης διεξόδου από την πραγματικότητα.
- Σχέση που δεν έχει οικοδομήσει ο έφηβος με τον γονέα του: είτε πρόκειται για την μητέρα, είτε για τον πατέρα, όταν υπάρχουν μη ικανοποιητικές σχέσεις και το παιδί δεν έχει εισπράξει την αγάπη και την αποδοχή.
Οι παραπάνω παράγοντες δεν αποτελούν απαραίτητα κανόνα για όλους τους εφήβους. Οι εξαρτήσεις είναι ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο που επηρεάζεται από πολλές διαφορετικές παραμέτρους, συμπεριλαμβανομένων της γενετικής προδιάθεσης και του κοινωνικού περιβάλλοντος. Εκεί που αξίζει να δώσουμε προσοχή είναι στις συμπεριφορές πρόληψης.
Παρέχοντας ένα υποστηρικτικό περιβάλλον στον έφηβό μας, με σταθερούς κανόνες, επικοινωνία με αλήθειες, όρια, σεβασμό, αγάπη, αποδοχή και φυσικά, όταν εμείς οι ίδιοι αποτελούμε πρότυπα συμπεριφοράς για τον ίδιο, τότε προσφέρουμε την καλύτερη δυνατή υποστήριξη και ασφάλεια, μειώνοντας της πιθανότητες ο έφηβος να κινδυνεύει περισσότερο από τις εξαρτήσεις.
Δυστυχώς ή ευτυχώς, δεν είμαστε σε θέση να προετοιμάσουμε το μέλλον για τα παιδιά μας, μπορούμε, όμως, να προετοιμάσουμε τα παιδιά μας για το μέλλον που θα ακολουθήσουν…
Δήμητρα Καρυοφύλλη
Κλινική Ψυχολόγος
Επιστημονική Συνεργάτις Ι.Ψ.Σ.Υ.